Zespół stresu pourazowego u dzieci

Każdy z nas doświadcza trudnych wydarzeń w swoim życiu. Czasami jednak niektórzy przeżywają takie sytuacje, które odciskają swoje piętno, wyzwalają lęk i powodują utratę poczucia bezpieczeństwa. Taki rodzaj stresu może odbijać się na zdrowiu fizycznym i psychicznym, dotykać wielu aspektów życia oraz powodować różne zaburzenia np. PTSD – czyli zespół stresu pourazowego. Aktualne wydarzenia na Ukrainie obrazują, że zespół stresu pourazowego nie dotyka tylko dorosłych, ale również dzieci.

Charakterystyka traumy

Trauma to inaczej uraz psychiczny powstający w skutek silnego przeżycia zdarzenia, w którym uczestniczymy bezpośrednio bądź którego jesteśmy świadkiem. Do takich zdarzeń zaliczamy m.in. wojnę, klęski żywiołowe, groźne wypadki, przemoc. Traumatyczne doświadczenia mogą być jednorazowym wydarzeniem, występującym nagle i niespodziewanie np. wypadek drogowy, albo wieloletnim działaniem np. przemoc. Wydarzenie o charakterze traumatycznym jest poza naszą kontrolą oraz powoduje utratę stabilności i bezpieczeństwa.

U dzieci częstym skutkiem traumy jest przeżywanie o dużym natężeniu emocji  takich jak strach, niepokój, lęk czy napięcie. Doświadczenie traumy może powodować wystąpienie PTSD czyli zespołu stresu pourazowego. PTSD a także skrajne silne nasilenie trudnych emocji powoduje u dziecka trudności w codziennym funkcjonowaniu.

PTSD u dzieci

Rozpoznanie PTSD u dzieci jest utrudnione. Dzieci mogą reagować na traumę w bardzo różny sposób. Do określenia tego zespołu wymagane jest występowanie objawów z trzech kategorii, ale u dzieci objawy mogą dotyczyć jednej kategorii, zmieniają się w czasie np. jedne ustępują, a pojawiają się inne.

Wymienia się trzy główne objawy w zespole stresu pourazowego:

• przeżywanie tragedii  na nowo -–dziecko miewa koszmary, budzi się w nocy z płaczem, dreszczami i mocnym biciem serca;
• unikanie sytuacji przypominających o wydarzeniu – dziecko może unikać miejsca, osób i obiektów, które przypominają mu o traumie;
• nadmierne pobudzenie i rozdrażnienie – dziecko miewa nagłe i silne napady złości oraz agresji nieadekwatne do bodźca, problemy z zasypianiem i koncentracją uwag.

Dodatkowo często pojawiają się także objawy fizjologiczne takie jak chroniczne i nieuzasadnione bóle, zaburzenia snu czy odżywiania, problemy z oddychaniem. Może pojawić się lęk przed rozdzieleniem z rodzicem, utrata nabytych już umiejętności np. korzystanie z nocnika, nowe fobie niezwiązane z traumą np. strach przed potworami, odtwarzanie traumy poprzez zabawę, tworzenie historii czy rysunków dotyczących traumatycznej sytuacji.

Starsze dzieci mogą doświadczać obniżenia samooceny, trudności w relacjach, stanów lękowych i depresyjnych. U nastolatków pojawić mogą się także zachowania ryzykowne oraz autodestrukcyjne np. uzależnienia od narkotyków, nikotyny czy alkoholu, samookaleczenia, czy nawet próby samobójcze.

Na wystąpienie PTSD u dzieci wpływ ma:

• Siła traumatycznego wydarzenia;
• Jak blisko dziecka działo się dane wydarzenie;
• Reakcja rodziców wobec traumy – znaczenie ma otrzymane wsparcie ze strony rodziców oraz ich poziom przeżywanego niepokoju w sytuacji traumatycznej.

Pomoc dla dzieci z Ukrainy

Każde dziecko, które doświadczyło traumy powinno być spostrzegane jako potrzebujące pomocy. Dzieci, które uciekły przed wojną na Ukrainie potrzebują przede wszystkim:

• poczucia bezpieczeństwa i stabilizacji – ograniczenia zmian do minimum;
• zaspokojenia podstawowych potrzeb;
• empatycznego podejścia - wysłuchania i wsparcia, nie zmuszania do opowiedzenia tego co przeżyło;
• normalizowania emocji – pozwolenia na przeżywanie emocji np. „płacz pomaga” oraz komunikatów upewniających dziecko, że to co przeżywa jest w porządku;
• odcięcia od wojny – wyeliminowanie kolejnych bieżących informacji na temat działań wojennych;
• sprawczości i poczucia kontoli – pozwalania dziecku na decydowanie w sprawach, które się to tyczą np. poprzez pytania o zgodę czy „chciałbyś się napić soku czy wody”;
• zwyczajności – codziennych rytuałów, kontaktów z rówieśnikami, aktywności na świeżym powietrzu.

Kiedy zauważamy, że dziecko ma problemy w codziennym funkcjonowaniu, nie radzi sobie z tym co przeżyło, to warto zgłosić się po specjalistyczną pomoc. Jeżeli zostanie zdiagnozowane PTSD podstawową formą pomocy jest psychoterapia, która ma na celu kształtowanie umiejętności radzenia sobie ze stresem oraz stopniowego powrotu do normalnego życia.

Joanna Kiszka – psycholog Ośrodka
Interwencji Kryzysowej w Górnie

Źródła:

• K. Fenik „Jak dzieci radzą sobie z urazem psychicznym? Wybrane elementy pracy terapeutycznej z dzieckiem wykorzystanym seksualnie”, Dziecko krzywdzone,  nr 16/2006.
• U. Oszwa „Zespół stresu pourazowego u dzieci”, Edukacja, Oświata, Wychowanie, Remedium 2003
• M. Dąbrowska „Kompleksowa opieka nad dzieckiem z zespołem stresu pourazowego”,  Psychiatria, psychologia kliniczna 2014, 14 (2), str. 130–134
  https://dzieciecapsychologia.pl/gdy-w-dzieciecych-wspomnieniach-jest-wojna/
• https://www.medonet.pl/choroby-od-a-do-z/choroby-i-zaburzenia-psychiczne,zespol-stresu-pourazowego--ptsd----przyczyny--objawy--leczenie,artykul,1587435.html#zespol-stresu-pourazowego-ptsd-u-dzieci